چه بگویم ؟     (حقوقی، ادبی و اجتماعی)

طلب و دین و پایندانی (ضمانت) در آینه زبانزدها و امثال

نوشته : محمد مهدی حسنی

منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال 12، شماره 22/ اسفند 1401- صص: 103-138)

قرض خدا و قرض خلایق به گردنم

آیا ادای قرض کنم یا ادای فرض. (عبید)

از لحاظ اجتماعی و اقتصادی، در این زمان پر از گرانی و تورم، بیگمان چرخ اعاشه مردم طوری می چرخد که سر سال چیزی برای خمس دادن نمی ماند، تا مجبور به دست گردانی شوند. و سیر کردن شکم خود و عائله، حکم زین کردن گربه را دارد. بنابراین در این گیرودارِ برای بسیاری از عائله مندان، استقراض، فتحی بزرگ و در یک کلام، پر جبرئیل است به ویژه برای امثال راقم بازنشسته، که چندرقاز و صنار سه شاهی حقوق صندوق حمایت از وکلا، حکم مواجب خشکه دوره خاقان بازی برای عساکر را دارد و اینک با نداشتن هیچ پس انداز و پاپاسی و پر بودن چوب خط، گاهی استقراض، می تواند از خنس و فنس شدن امور جاریه اش جلوگیری کند.

از لحاظ حقوقی بحث قرض و طلب و ضمانت، و متفرعات آن مانند دعاوی تجاری چک و سفته به حکایت پرونده های فراوان دادگستری در میان مباحث حقوق اموال و حقوق تعهدات ، اهمیت و جایگاه ویژه خود را دارد . لیکن باید دید که در فرهنگ توده به‌ویژه ضرب‌المثل‌ها پژواک این اعمال مهم حقوقی و اجتماعی چیست؟ در نوشته‌ی پیش رو بخشی قابل توجه از زبانزدها و ضرب‌المثل‌های فارسی دراین‌باره، جستجو و جمع‌آوری و بررسی شده است.

لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید

طنز: (دمی با عبید زاکانی)

نوشته و گزینش: محمدمهدی حسنی

منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال یازدهم، شماره 21/ زمستان 1400- صص: 131-137)

الف - درباره عبید و نوشته‌های او[1]

اگر حماسه ایران فردوسی را دارد، و شعر بزمی آن نظامی را، و شعر نصیحت و پند و غزل عاشقانه سعدی را، و غزل عاشقانۀ عارفانۀ رندانه حافظ را و شعر عرفانی مولوی بلخی را، بی‌هیچ تردید یکه‌تاز پهنه طنز و شوخ‌طبعی و فکاهت ایران نیز خواجه نظام‌الدین عبید زاکانی است و نباید که در این ادعا کسی را ردی و یا انکاری باشد. از میان آثار این استاد طنّاز و دانشمند و سخنور شوخ‌طبع قرن هشتم هجری، آنچه بی‌مانند و ممتاز است، رساله اخلاق الاشرف اوست، زیرا در طنز و نکته‌سنجی و انتقاد اجتماعی بی‌مانند است؛ اما آنچه به‌ویژه از حیث فکاهت گیراترین است، بی‌تردید رساله دلگشا است. که در دو بخش تازی و پارسی فراهم آمده است. مقایسه یک فکاهی مشترک که هم عبید و هم مولانا فخرالدین علی صفی[2] آورده اند، نشان می‌دهد که عبید در این میدان، "خداوند سبک" خاص بوده است، زیرا هرچند مولانا علی صفی نیز شوخ‌طبع و فکاهه پرداز بوده؛ ولی میان آن دو تفاوت از زمین و آسمان است. علی صفی، فکاهی نوشته، اما در انتخاب الفاظ و اختصار بیان، و تکرار نکردن یک موضوع، تنها عبید یکهّ تاز است .

لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید

لایحه تجدیدنظرخواهی در باره نقض حریم خصوصی

نوشته محمد مهدی حسنی

منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال یازدهم، شماره 21/ زمستان 1400- صص: 187-200)

جهاندیدگان را به نادیدگان

نکردند یکــسر پسندیگان (فردوسی)

حریم خصوصی افراد و چگونگی دخالت حکومت در این باره، هرچند موضوعی اجتماعی – اخلاقی یه نظر می رسد که باید در وهله نخست، روحانیون و متولیان فرهنگ و اخلاق جامعه نسیت به آن حساسیت نشان دهند، لیکن به دلیل پیوند مستقیم ، این مقوله با حقوق مدنی و آزادی های اساسی آحاد جامعه، همواره مورد گفت و گوی طرفداران حقوق اساسی و حقوق بشر نیز است و اهمیت موضوع زمانی پر رنگ تر می شود که دیده می شود گاهی آن دستآویزی برای گروکشی و تسویه حساب های سیاسی می شود.

بلاشک انسان معصوم نیست و "حريص علي ما منع» است. او برغم دیدن آموزش های دینی و اخلاقی و نیز شنیدن صدای خیرخواهی پیشوایان دینی و ناصحان اجتماعی، مستعد لغزش و در افتادن در گناه است. گاهی زیاده خواهی و افزون طلبی افراد جامعه، باعث می شود تا گروهی معدود، با تشکیل باند و خانه های فساد، دلالگی و قوادی، بی محابا عرض، آبرو و سرمایه های معنوی و اخلاقی جامعه را دست مایه مال اندوزی و کسب درآمد خود کنند. اینان بی محابا دین و اخلاق و عفت و نظم عمومی را در جامعه مورد تاخت و تاز قرار می دهند و گاهی به لحاظ آثار سوء اجتماعی و اخلاقی و در سطحی پائین تر از گروه قبلی، برخی دیگر، جسارت و گستاخی را تا آنجا می رسانند که با انجام گناه در علن (مرئی و منظر مردم ) منکرات را ترویج و تجاهر به فسق می کنند، شرب خمر در ملاء عام ، عربده کشی و تظاهرات مستانه و یا مزاحمت برای نوامیس مردم از این دست است، بی گمان عمل آنها نظم جامعه و عفت عمومی را خدشه دار می کند و برخورد قهری و قضائی با این قبیل افراد لازم و ضروری است، هرچند همان ها نیز بایستی از حقوق مدنی و اساسی خود از قبیل حق دفاع و سکوت، دارابودن وکیل و ... برخوردار باشند، لیکن به هرحال، این دوگروه از بحث این یاداشت خروج موضوعی دارند.

لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید

جامعه: تعارض موضوع دفاع وکیل از موکل گناهکار، در دو مقوله اخلاقیات و اجتماعیات

نوشته ی محمدمهدی حسنی

منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال یازدهم، شماره 21/ زمستان 1400- صص: 227-234)

دیباچه:

نوشته حاضر شامل دو بخش است:

نخست – بخشهایی از یاداشتی از نگارنده است که زیر عنوان وقتی حق دفاع رنگ می بازد (کنکاش سخنان اخیرامام جمعه موقت تهران) در تاریخ یکشنبه ۱۳ تیر ۱۳۸۹ در تارنمای اینجانب منتشر شد. و در بیان انگیزه نوشتن و انتشار یاداشت، در پاراگراف نخست آن آمده است:

پنداری وکلای دادگستری که بار دفاع از حقوق اساسی و مدنی مردم را بر عهده دارند همواره باید مورد هجوم باشند و نقش اساسی آنها در قوام عدالت و به سامان آمدن دستگاه دادگستری انکار گردد. به نقل از رسانه ها، خطیب موقت جمعه تهران به مناسبت هفته قوه قضائيه به موضوع عدالت و قضاوت و دادگستری پرداخت و از جمله در باره ی وکلای دادگستری بیان داشت: ".... وكلا هم توجه داشته باشند كه دفاع از باطل حرام است و لذا آنجا كه پرونده را مطالعه و بررسي مي‌كنند و متوجه مي‌شوند مراجعه كننده به آنها ذيحق نيست نبايد دفاع كنند. ... دفاعي كه يك وكيل مي‌كند و پول كذا مي‌گيرد حتي اگر به حق باشد به قيمت حكم يك قاضي نيست و نمي‌تواند به رتبه آن قاضي برسد كه حكم الهي صادر مي‌كند "

دوم – بخشهایی از مقاله آقای دکتر محمد حسین دانش کیا استادیار گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی است که زیرعنوان : "وظيفه اخلاقی وکيل در برابر اعتراف موکل مجرم" در مجله پژوهش نامه اخلاق بهار، شماره 7 و 8 ، تابستان 1389 ، صص 119 – 138 منتشر شده است و در واقع نظر راقم را نقد اخلاقی نموده است.

لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید

ازدواج و خانواده در آینه امثال

نوشته : محمد مهدی حسنی

منبع: ( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان کانون وکلای دادگستری خراسان، سال یازدهم، شماره 21/ زمستان 1400- صص: 149-162)

بحث ازدواج و تشکیل خانواده، شیوه رفتار و حقوق طرفین و آثار ازدواج در میان مباحث حقوق خانواده و نیز علوم اجتماعی و مردم‌شناسی جایگاه ویژه دارد . لیکن باید دید که در فرهنگ توده به‌ویژه ضرب‌المثل‌ها پژواک این نهاد مهم اجتماعی چیست؟ در نوشته‌ی پیش رو به جستجو و جمع‌آوری و بررسی بخشی اندک از ضرب‌المثل‌های فارسی دراین‌باره پرداخته‌ایم..

وقتی ما از دهان‌ها می‌شنویم که : «قاطی مرغا شد»، «حکیم، جوجه‌خروسش فرموده است» (شکیبی)، «اردو را وارد قزوین کرد»[کرمانی] (ذوالفقاری)، داس را میان داس‌ها انداخت [بختیاری] (ذوالفقاری) غسل بر گردنش نهاده‌اند (نامه داستان، ذوالفقاری) «سر خیک شیره به دستش داده‌اند »(بهمنیار، شکور زاده، شهری) «طوق لعنت به گردنش افتاد» (شکیبی، بهمنیار، حییم، آرزو، شکور زاده، ذوالفقاری)، «قاتق نان خودش را پیدا کرد» (شاملو) «شاشش کف کرده، جفت می‌خواهد» [مازندرانی] (شکور زاده، ذوالفقاری «گوشت بز برایش سازگار است » (ذوالفقاری) «تیغ سنگک به پایش رفت» [همدانی] (ذوالفقاری) همه و همه کنایه از این است که فرد موردنظر ما ازدواج‌کرده است.

تشویق به ازدواج و تشکیل خانواده، وارون آن: بدگویی از همسرگزینی، نکوهش چندهمسری، بیوگان، پیردختری (ترشیدگی)، قوم شوهر، بیرون همسری، پرداختن به سن زوجین، ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی همسران، نسب میان آنان، و جایگاهشان، ملاک‌های همسر گیری، اشتیاق‌های اولیه به ازدواج و انتظارهای بعدی دو طرف و.... مفاهیمی است که در این مثال‌ها، فراوان به آن پرداخته‌شده است.

لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید

سکوت علامت رضاست

(بازتاب یک قاعده اصولی در فرهنگ توده)

نوشته محمدمهدی حسنی

فکر در عالم حیرانی ما محرم نیست

خامشی را ز پریشان سخنان می‌دانم (صائب)

می‌گویند: «سق آدمیزاد را با حرف برداشته‌اند»، اما برخی یادشان می‌رود که: «زبان مالیات ندارد» و خاموشی را می‌گزینند، آنگاه‌که ما با آدمی ساکت و خاموش برابر می‌شویم، می‌گوییم: «آرد به دهانش گرفته»، «ماست به دهنش مایه کرده»، «دهانش را گوه گرفته»، «خدا هم نمی‌تواند حرف از زیر زبانش بکشد»، «حرف را باید با کارد و چنگال از حلقومش بیرون کشید.»، «حرف را با منقاش هم نمی‌شود از گلوش بیرون کشید»، «سنگ به زبان آمده او به زبان نیامده.»، «از دیوار حرف درآمد از او درنیامد.»، «لام تا کام چیزی نگفت»، «مگر زبانش را گربه خورده»، «مگر زبانت درد می‌آمد»، «زبانش کرایه می‌خواهد»، «کلّه که از بازار می‌آوری زبان دارد»، «سرش برود، زبانش نمی‌رود»، «به ماهی گفتن چرا حرف نمی‌زنی، گفت دهنم پر آب است.»؛ «هروقت نخود حرف زد تو هم حرف بزن.» (دهگان)

اما از آن‌طرف نیز گفته‌اند: «اگر حرف از نقره است، خاموشی از طلا است» یا «سخن اگر زر است خاموشی گوهر است» (شکیبی)؛ اما این‌همه داستان نیست، گاه خاموش بودن هم عین سخن گفتن می‌شود و مردم آن را حمل بر پذیرش و پاسخ آری می‌دانند اینجا است که اگر شقاق و فراقی روی دهد، آثار و نتیجه‌های چنین خموشی، موجب اختلاف علمای حقوق و فقها است.

لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید

منبع:

( برگرفته از فصلنامه وکیل مدافع - ارگان داخلی کانون وکلای دادگستری خراسان، سال سوم، شماره دهم و یازدهم/ پاییز و زمستان 1392)

بازتاب بزه رشوه در فرهنگ مردم (فولکلور)

بخش نخست

 نوشته‌ی  محمدمهدی حسنی (1)

وَ تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

 (و اين مثال‌ها را براى مردم سخن می‌داریم،  باشد كه آنان بينديشند و پند و اندرز گيرند). سوره حشر، آیه 21

چکیده:

در جستار پیش رو، بازتاب پدیده زشت  اجتماعی و گناه دینی  و بزه مجرمانه  رشوه در فرهنگ مردم (فولکلور)  بررسی می‌شود،  برای این منظور، با توجه به حجم مقاله حاضر و محدودیت رویه‌های فصلنامه، مقاله در دو بخش ارائه  می‌شود. در بخش نخست پس از بیان مقدمه‌ای کوتاه درباره اهمیت موضوع پژوهش،  نخست  به جستجوی  معنای واژه رشوه  و مترادفات آن، و پژواکش در ادب پارسی می‌پردازیم سپس  اصطلاحات،زبانزدها، کنایات و لوتراها (2) و عبارات و واژه‌های مجازی و استعاری و تکیه‌کلام‌های عامیانه، بررسی می‌شود. آنگاه در بخش دوم و آخر،  به سراغ  امثال‌وحکم‌ها مربوط به مقوله رشوه  دادن و رشوه ستاندن می‌رویم.

کلمات کلیدی:

رشوه، ادبیات مردم (فولکلور)، اصطلاح،زبانزد، کنایه،  لوترا، مجاز و استعاره، تکیه‌کلام‌ عامیانه

    لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید

 بازخوانی نخستین دادرسی قانونی (عرفی) در کشور ما؛

محاکمه عاملان فروش دختران قوچانی و به اسارت رفتن زنان باشقانلو

(بخش نخست)

نوشته: محمدمهدی حسنی (وکیل پایه یک دادگستری)

درآمد

فروش دختران قوچانی به ترکمنان و ارامنه عشق‌آباد و اسیر شدن زنان باشقانلو در زمان والی گری آصف الدوله در خراسان و حکمرانی پسرش امیرحسین‌خان بر قوچان و سالار مفخم شادلو بر بجنورد؛ در بهار و اواخر تابستان سال 1284 شمسی (1323 قمری) رخ داد، اما آنان و سایر متهمین یک سال و اندی بعد و مقارن با دوران مشروطیت و مجلس اول شورای ملی محاکمه شدند. اگر امروز ما به اخبار این دادگاه آگاهی داریم تنها به خاطر تلاش نخستین نسل از روزنامه‌نگاران شجاع و آگاهی است که جریان این محاکمه مهم را در روزنامه‌های خود بازتاب دادند. یکی از این یومیه‌ها، «محاکمات» است. این نشریه پس از روزنامه وقایع عدلیه که در عصر ناصری منتشر می‌شد نخستین نشریه حقوقی با امتیاز شخصی است (پروین، 1390، 255) که خلاصه مذاکرات محاکم عدلیه، اوقاف، تجارت و خارجه را جهت آگاهی‌رسانی توده‌های مردم نشر  می‌داد. شماره نخست این روزنامه از شنبه 8 جمادی‌الاول 1325 قمری به مدیریت مجدالاسلام کرمانی روی کاغذ نیم ورقی منتشر و حدود یک سال تا کودتای باغ شاه انتشارش دوام یافت (براون، 1386، 637؛ طباطبایی، 1366، 142 و 316) و دیگری «حبل‌المتین» به مدیریت سید حسن کاشانی و صاحب‌امتیازی برادرش مؤید الاسلام (سید جلال‌الدین کاشانی) است. این دو نشریه صورت کامل محاکمه موردنظر را انتشار دادند و همچنین بخش‌هایی از دادگاه، در یومیه صبح صادق منتشر شد.

بقیه در ادامه مطلب

در باره مجازات اعدام

نوشته ی محمدمهدی حسنی – وکیل بازنشسته دادگستری

                                   یادآوری:

این یاداشت  در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۰  (28خرداد 1399) و در گیر و دار نگرانی آگاهان و دلسوزان از قطعیت حکم اعدام سه جوان در ماجرای اعتراضات آبان 1398  زیر عنوان : " نظری بر حکم اعدام آقایان امیرحسین مرادی، محمد رجبی و سعید تمجیدی"  نوشته شد و در شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام و توییتر و فیس بوک منتشر شد، هرچند با پذیرش در خواست اعاده دادرسی محکومان از سوی دیوان عالی کشور و بازدادرسی  پرونده،  ماجرا ختم به خیر شد، لیکن همچنان نظرات نویسنده و آرای آورده شده، در شکم نبشته،  در باره مجازات اعدام، اهمیت خود را داراست.

با توجه به آغاز به کار دوباره تارنما،  نوشته مزبور در ادامه مطلب  آورده می شود

بررسی فقهی حقوقی ماهیت حق زوجه بر مهریه و قابلیت اسقاط آن

مریم حدادی (دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، پردیس بین‌الملل دانشگاه فردوسی)

چکیده

«صداق المرأة» یا مهر به معنای مالی است که زوج در عقد نکاح به زوجه می‌دهد و میزان آن برحسب توافق زوجین و یا ولی آن‌ها متغیر است. اگرچه مهر را جزء ارکان عقد نکاح قلمداد نکرده­اند، لکن بر اساس اهداف و مصالح خاصی از طرف مقنن در حقّ زوجه جعل گردیده است و صرف‌نظر از جنبه‌ی منفی مهریه در بعد اقتصادی، که امروزه پرونده­های زیادی را در دادگاه­ها بر روی‌هم انباشته است، ثبات علاقه و صمیمیت بین طرفین عقد نکاح به جهت جلوگیری از اضمحلال ارکان خانواده بر محوریتِ دادن مهر به زوجه مدّ نظر شارع بوده است.

بنابراین ضمن تبیین مفهوم و ماهیت مهر و بررسی نظرات متعدد در این زمینه، به یکی از سؤالات مطرح‌شده در مورد مهر، یعنی قابلیت اسقاط حق زوجه بر مهر توسط وی پاسخ داده خواهد شد. این جستار با بررسی تحلیلی منطقی مسئله، به این نتیجه دست‌یافته است که از سویی قبل از پیدایش مهر برای زوجه، اسقاط مهر توسط زوجه یا با تراضی زوجین در این مرحله هیچ اثر حقوقی ندارد و از سوی دیگر پس از پیدایش حق مهر برای زوجه، اسقاط این حق توسط او و یا با توافق زوجین خللی به ارکان عقد نکاح وارد نمی‌نماید.

 واژگان کلیدی

مهریه، حق، حکم، اسقاط حق، حقوق مالی زوجه

    لطفاً برای خواندن بقیه مقاله به ادامه مطلب بروید